Deprem Mühendisliği: Yıkıcı Sarsıntılara Karşı Bilim ve Sanat

Yerkabuğu, litosfer adı verilen katı dış katmandan oluşur ve bu katman, astenosfer adı verilen daha akışkan bir katman üzerinde yüzen devasa boyuttaki tektonik plakalara ayrılmıştır. Bu plakalar sürekli hareket halindedir; birbirlerine yaklaşır (yakınsak sınırlar), birbirinden uzaklaşır (ıraksak sınırlar) veya birbirlerine göre yanal olarak kayarlar (transform sınırlar). Depremlerin büyük çoğunluğu bu plaka sınırlarında meydana gelir.

Plakaların hareketi sırasında, özellikle plaka sınırlarında veya plaka içlerindeki zayıflık zonlarında fay adı verilen kırıklar oluşur veya mevcut faylar harekete geçer. Faylar, kaya bloklarının birbirine göre hareket ettiği yüzeylerdir. Elastik Geri Sekme Teorisi'ne göre, fayın iki tarafındaki bloklar tektonik kuvvetler nedeniyle birbirlerine göre hareket etmeye zorlanır. Ancak fay yüzeyindeki sürtünme bu hareketi engeller ve kayaçlar bu süreçte elastik olarak deforme olarak muazzam miktarda gerilme enerjisi biriktirir. Bu birikim yıllarca sürebilir. Sonunda, biriken gerilme kayaçların dayanım sınırını veya fayın sürtünme direncini aştığında, fay aniden kırılır veya kayar. Bu ani enerji boşalması, deprem olarak adlandırılan sarsıntıyı yaratır ve enerji sismik dalgalar halinde yayılır.

• Odak Noktası (Hiposantr / Focus): Depremin yerin içinde başladığı, enerjinin ilk boşaldığı noktadır. Derinliği depremin yüzeydeki etkisini önemli ölçüde değiştirir (sığ depremler genellikle daha yıkıcıdır).
• Dış Merkez (Episantr / Epicenter): Odak noktasının yeryüzündeki tam üzerine denk gelen noktadır. Genellikle hasarın en yoğun olduğu bölge dış merkeze yakındır.

Deprem sırasında açığa çıkan enerji, merkezden dışarıya doğru farklı türlerde sismik dalgalar halinde yayılır. Bu dalgalar yapıları sallayan ana etkendir.

• Cisim Dalgaları (Body Waves): Yerkürenin içinden geçerek yayılırlar.
  • P Dalgaları (Birincil Dalgalar - Primary Waves): En hızlı yayılan dalgalardır (yaklaşık 5-8 km/s) ve sismograflara ilk ulaşanlardır. Boyuna dalgalardır; parçacıkları dalganın yayılma yönüne paralel olarak ileri-geri sıkıştırıp genişleterek hareket ettirirler (ses dalgaları gibi). Katı, sıvı ve gaz ortamlarda ilerleyebilirler. Genellikle ilk sarsıntı olarak hissedilirler ve yıkıcı etkileri S dalgalarına göre daha azdır.
  • S Dalgaları (İkincil Dalgalar - Secondary Waves): P dalgalarından daha yavaştır (yaklaşık 3-5 km/s) ve sismograflara ikinci olarak ulaşırlar. Enine dalgalardır; parçacıkları dalganın yayılma yönüne dik olarak (yukarı-aşağı veya sağa-sola) hareket ettirirler. Sadece katı ortamlarda ilerleyebilirler (sıvılarda sönümlenirler). Genellikle P dalgalarından daha büyük genliklere sahiptirler ve yapılarda kesme kuvvetleri yaratarak daha fazla hasara neden olurlar.
• Yüzey Dalgaları (Surface Waves): Cisim dalgalarının yeryüzüne ulaşmasıyla oluşur ve sadece yüzeye yakın katmanlarda, cisim dalgalarından daha yavaş ilerlerler. Ancak genellikle daha büyük genliklere ve daha uzun periyotlara sahip oldukları için, özellikle odak noktasından uzakta, en yıkıcı etkileri yaratabilirler.
  • Love Dalgaları (L Dalgaları): Yüzeyde, yayılma yönüne dik, yatay düzlemde yılan gibi bir hareket oluştururlar (S dalgalarının yüzeydeki yansıması gibi düşünülebilir). Yapı temellerine yatay kesme kuvvetleri uygularlar.
  • Rayleigh Dalgaları (R Dalgaları): Yüzeyde hem düşey hem de yatay düzlemde geriye doğru yuvarlanan eliptik bir hareket yaparlar (deniz dalgalarına benzer). Hem P hem de S dalgalarının etkileşiminden kaynaklanır. Hem düşey hem yatay yer hareketine neden olurlar.

Bir deprem sırasında yapıya önce P dalgaları, sonra S dalgaları ve en son yüzey dalgaları ulaşır. Yapısal hasar genellikle S dalgaları ve yüzey dalgaları nedeniyle meydana gelir.

Depremin gücünü ve etkisini tanımlamak için iki farklı ölçüt kullanılır:

• Magnitüd (Büyüklük): Depremin kaynağında açığa çıkan enerjinin bir ölçüsüdür. Aletsel ölçümlere (sismogram kayıtları) dayanır ve logaritmik bir ölçektir. En yaygın kullanılanı Moment Magnitüdü (Mw)'dür. Mw, fayın kırılan alanı, faydaki ortalama kayma miktarı ve kayaçların rijitliği ile ilgilidir. Richter ölçeği (ML) ise eski bir yerel büyüklük ölçektir ve özellikle büyük depremler için doyuma ulaşır. Magnitüd, belirli bir deprem için tek bir değerdir ve merkezden uzaklaştıkça değişmez. Bir birimlik magnitüd artışı, sismik dalga genliğinde 10 kat, açığa çıkan enerjide ise yaklaşık 32 kat artış anlamına gelir.
• Şiddet (Intensity): Depremin belirli bir coğrafi konumda yeryüzünde yarattığı etkinin veya hissedilen sarsıntının bir ölçüsüdür. Aletsel bir ölçüm değildir; insanlar, yapılar ve çevre üzerindeki gözlemlenen etkilere dayanır. Aynı depremin şiddeti, merkez üssüne uzaklığa, odak derinliğine, zemin koşullarına, yapı kalitesine ve gözlem yerine göre değişir. Genellikle Roma rakamlarıyla (I'den XII'ye kadar) ifade edilen ölçekler kullanılır (örn: Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeği - MMI, Avrupa Makrosismik Şiddet Ölçeği - EMS-98). Şiddet haritaları, hasar dağılımını anlamak için önemlidir.

Mühendisler, yapı tasarımı için genellikle beklenen yer hareketi parametrelerini (ivme, hız, yer değiştirme spektrumları) kullanırlar ki bu parametreler hem depremin büyüklüğü hem de sahanın özelliklerinden etkilenir.

• Sismograf/Sismometre: Yer hareketini algılayan ve kaydeden aletlerdir.
• Sismogram: Sismograf tarafından kaydedilen yer hareketinin zamana bağlı grafiğidir. P, S ve yüzey dalgalarının geliş zamanları ve genlikleri bu kayıtlardan okunabilir.
• İvmeölçer (Accelerograph): Özellikle mühendislik amaçları için yerin ivmesini (hızlanmasını) kaydeden özel sismograflardır.
• İvme Kaydı (Accelerogram): İvmeölçer tarafından kaydedilen, zamanın fonksiyonu olarak yer ivmesini gösteren kayıttır. Deprem mühendisliğinde yapısal analizler için temel girdiyi oluşturur. İvme kayıtları entegre edilerek hız ve yer değiştirme kayıtları da elde edilebilir.
• Tepki Spektrumu (Response Spectrum): Belirli bir ivme kaydının, farklı periyotlardaki basit sönümlü osilatörler (tek katlı idealleştirilmiş yapılar) üzerinde yaratacağı maksimum tepkiyi (ivme, hız veya yer değiştirme) gösteren grafiktir. Depremin yapıları farklı periyotlarda nasıl etkileyeceğini özetler ve tasarımda yaygın olarak kullanılır.

Sismik dalgalar daha sert kayaçlardan daha yumuşak, daha az yoğun zemin katmanlarına (alüvyon, kil, gevşek kum) geçtiğinde genellikle yavaşlarlar, ancak enerjinin korunumu nedeniyle dalga genlikleri artar. Bu olaya zemin büyütmesi denir. Yani, yumuşak zeminler üzerindeki yapılar, ana kaya üzerindeki yapılara göre çok daha şiddetli sarsıntılara maruz kalabilirler. Büyütme miktarı, zemin katmanlarının kalınlığına, yoğunluğuna, sertliğine (kayma dalgası hızıyla ilişkili) ve deprem dalgalarının frekansına bağlıdır.

Her zemin tabakasının veya profilinin, tıpkı yapılar gibi, kendine özgü bir baskın doğal titreşim periyodu vardır. Bu zemin periyodu, genellikle zeminin kayma dalgası hızı ve tabaka kalınlığı ile ilgilidir (kalın ve yumuşak zeminler daha uzun periyotlara sahiptir). Eğer üzerine inşa edilen yapının doğal periyodu, zeminin baskın periyoduna yakınsa, rezonans meydana gelir. Bu durumda, zemin ve yapı birlikte salınarak titreşim genlikleri tehlikeli boyutlarda artar ve ağır hasara yol açabilir. 1985 Meksika depreminde yaşanan büyük yıkımın önemli nedenlerinden biri, Mexico City'nin yumuşak göl çökelleri üzerindeki uzun periyotlu zemin ile o dönemdeki orta-yüksek katlı binaların periyotlarının çakışmasıydı.

Özellikle suya doygun, gevşek, kumlu veya siltli zeminlerde görülen tehlikeli bir olaydır. Deprem sarsıntısı sırasında, zemindeki boşluk suyu basıncı hızla artar. Bu basınç, zemin taneleri arasındaki temas kuvvetlerini (efektif gerilmeyi) sıfıra yaklaştırdığında, zemin aniden katı davranışını kaybederek bir sıvı gibi davranmaya başlar. Buna sıvılaşma denir.

Sonuçları çok yıkıcı olabilir:

• Zemin taşıma gücünü tamamen kaybeder, binalar zemine batabilir veya yana yatabilir.
• Yer altındaki daha hafif yapılar (tanklar, boru hatları) yüzeye doğru itilebilir.
• Zeminde yayılmalar (lateral spreading) ve büyük çatlaklar oluşabilir.
• Kum kaynamaları (sand boils) gözlemlenebilir (basınçlı su ve kumun yüzeye fışkırması).

Sıvılaşma riski, zeminin türüne, sıkılığına, yeraltı suyu seviyesine ve depremin şiddeti ile süresine bağlıdır.

• Deprem Kaynaklı Heyelanlar: Deprem sarsıntısı, özellikle eğimli arazilerdeki veya suya doygun yamaçlardaki dengeyi bozarak büyük toprak kaymalarını veya kaya düşmelerini tetikleyebilir.
• Yüzey Faylanması (Surface Rupture): Depreme neden olan fay kırığının yeryüzüne kadar ulaşması durumudur. Fay hattı üzerinde veya çok yakınında bulunan yapılar, fayın hareketi nedeniyle doğrudan yırtılabilir veya büyük yer değiştirmelere maruz kalabilir. Bu nedenle aktif fay hatları üzerine yapı inşa etmekten kaçınılmalıdır veya özel önlemler alınmalıdır.

Yukarıda belirtilen tüm bu etkiler nedeniyle, bir yapının depreme dayanıklı tasarımı için sahanın detaylı zemin etüdünün yapılması zorunludur. Zemin etütleri şunları içerir:

• Sondajlar ve numune alma.
• Laboratuvar deneyleri (zemin sınıflandırması, mukavemet parametreleri).
• Arazi deneyleri (SPT, CPT gibi).
• Jeofizik ölçümler (özellikle kayma dalgası hızı Vs'nin belirlenmesi).
• Yeraltı suyu seviyesi tespiti.
• Sıvılaşma analizi.
• Yamaç stabilitesi analizi (gerekiyorsa).

Bu etüt sonuçlarına göre, deprem yönetmelikleri sahayı belirli bir Yerel Zemin Sınıfına atar (örn: TBDY 2018'de ZA'dan ZF'ye kadar). Bu sınıf, tasarım deprem spektrumunun belirlenmesinde ve yapıya etkiyecek deprem yüklerinin hesaplanmasında temel bir parametredir. Ayrıca, sıvılaşma veya stabilite sorunları varsa, zemin iyileştirme yöntemlerinin (jet grout, taş kolon vb.) veya özel temel tasarımlarının (kazıklı temeller gibi) uygulanması gerekebilir.

• Kütle (Mass - m): Yapının toplam ağırlığı ile ilgilidir. Newton'un ikinci yasasına göre (F=ma), deprem ivmesi (a) yapı kütlesi (m) ile çarpılarak yapıda atalet kuvvetleri (F) oluşturur. Kütle ne kadar büyükse, deprem sırasında oluşan atalet kuvvetleri de o kadar büyük olur.
• Rijitlik (Stiffness - k): Yapının yatay yer değiştirmeye karşı gösterdiği dirençtir. Birim yer değiştirme oluşturmak için gereken kuvvettir. Yüksek katlı esnek bir bina düşük rijitliğe sahipken, kısa ve duvarları bol bir bina yüksek rijitliğe sahiptir. Rijitlik, yapının doğal titreşim periyodunu etkiler.
• Sönüm (Damping - c): Yapının titreşim enerjisini yutma veya dağıtma yeteneğidir. Sönüm, serbest titreşim altındaki bir yapının salınım genliklerinin zamanla azalmasını sağlar. Deprem sırasında yapıya giren enerjinin bir kısmını ısıya dönüştürerek hasarı azaltır. Kaynakları arasında malzemenin iç sürtünmesi, yapısal olmayan elemanlarla (duvar, cephe vb.) etkileşim ve özel sönümleyici cihazlar bulunur. Genellikle kritik sönüm oranının yüzdesi olarak ifade edilir (%2-%5 arası tipiktir).

• Doğal Titreşim Periyodu (T): Yapının, dış etki olmadan serbestçe salınması durumunda bir tam gidiş-geliş hareketini tamamlama süresidir (saniye cinsinden). Kütle ve rijitliğe bağlıdır: T ≈ 2π * √(m/k). Kütle arttıkça veya rijitlik azaldıkça periyot uzar (yapı daha yavaş salınır). Kısa, rijit yapılar kısa periyotlu; uzun, esnek yapılar uzun periyotludur.
• Doğal Frekans (f): Saniyedeki salınım sayısıdır (Hertz - Hz) ve periyodun tersidir: f = 1/T.
• Rezonans: Deprem yer hareketinin baskın periyodu ile yapının doğal periyodunun çakışması veya çok yakın olması durumudur. Bu durumda, depremden gelen enerji yapı tarafından verimli bir şekilde emilir ve salınım genlikleri katlanarak artar, bu da çok ağır hasara veya göçmeye yol açabilir. Tasarımda rezonanstan kaçınmak veya etkisini azaltmak önemlidir.

• Elastik Davranış: Yapının üzerine gelen yükler kaldırıldığında tamamen eski şekline geri döndüğü davranıştır. Yük ile şekil değiştirme arasında doğrusal bir ilişki vardır. Malzemeler akma sınırının altında kalır. Küçük ve orta şiddetteki depremlerde yapıların elastik veya çok sınırlı elastik olmayan davranış göstermesi hedeflenir.
• Elastik Olmayan (İnelastik) Davranış: Yapının üzerine gelen yükler belirli bir sınırı (akma sınırı) aştığında, yük kaldırılsa bile yapıda kalıcı şekil değişikliklerinin (plastik deformasyon) meydana geldiği davranıştır. Yük ile şekil değiştirme arasındaki ilişki artık doğrusal değildir. Şiddetli depremlerde, yapıların tamamen elastik kalması genellikle ekonomik değildir. Bu nedenle, enerjinin kontrollü bir şekilde tüketilmesi için yapı elemanlarının belirli bölgelerde (plastik mafsallar) inelastik davranış göstermesine izin verilir.
• Süneklik (Ductility): İnelastik davranışın temelidir. Yapının veya elemanın dayanımını önemli ölçüde kaybetmeden büyük inelastik şekil değiştirmeler yapabilme kapasitesidir. Sünek davranış, deprem enerjisinin tüketilmesini ve ani, gevrek göçmelerin önlenmesini sağlar.

Tek serbestlik dereceli basit sistemler tek bir doğal periyotla titreşirken, çok katlı binalar gibi çok serbestlik dereceli sistemler birden fazla doğal periyoda ve her periyoda karşılık gelen bir mod şekline (mode shape) sahiptir. Mod şekli, yapının o periyotta salınırken alacağı deformasyon desenini gösterir.

• Temel Mod (1. Mod): Genellikle en uzun periyoda sahiptir ve yapının genel yatay ötelenme davranışını temsil eder. Deprem tepkisine en büyük katkıyı genellikle bu mod yapar.
• Yüksek Modlar (2., 3., ... Modlar): Daha kısa periyotlara ve daha karmaşık şekil değiştirme desenlerine sahiptirler. Katkıları genellikle daha azdır ancak yüksek binalarda veya düzensiz yapılarda önemli olabilirler.

Mod Birleştirme Yöntemi (Tepki Spektrumu Analizi) gibi dinamik analiz yöntemleri, yapının bu farklı modlarının deprem tepkisine olan katkılarını hesaplar ve birleştirerek yapının toplam davranışını tahmin eder.

Yapının taşıyıcı sisteminin (çerçeve, perde, çapraz vb.) doğru seçilmesi, deprem performansını doğrudan etkiler. Seçim, binanın yüksekliği, geometrisi, kullanım amacı, zemin koşulları ve deprem riski gibi faktörlere bağlıdır. Örneğin, yüksek binalarda yeterli rijitliği sağlamak için genellikle perde duvarlar veya çaprazlı çerçeveler kullanılırken, daha alçak binalarda moment çerçeveler yeterli olabilir.

Yapının hem planda hem de düşeyde mümkün olduğunca düzenli ve simetrik olması istenir. Düzensizlikler (burulma düzensizliği, yumuşak/zayıf kat, kütle/rijitlik süreksizliği vb.) deprem sırasında yapıda beklenmedik kuvvet yoğunlaşmalarına, aşırı yer değiştirmelere ve burulma etkilerine yol açarak hasar riskini artırır. Yönetmelikler düzensizlikleri sınırlar veya ek önlemler gerektirir.

Yapının deprem kuvvetlerine karşı koyabilmesi için yeterli dayanıma, aşırı yer değiştirmeleri ve yapısal olmayan hasarı sınırlamak için yeterli rijitliğe ve deprem enerjisini tüketerek ani göçmeyi önlemek için yeterli sünekliğe sahip olması gerekir. Bu üç özellik arasında bir denge kurulmalıdır:

• Çok esnek (düşük rijitlik): Büyük yer değiştirmeler, P-Delta etkileri, yapısal olmayan hasar.
• Çok rijit (düşük süneklik): Büyük deprem kuvvetleri çeker, gevrek kırılma riski.
• İdeal: Hem yeterli rijitlik hem de yeterli süneklik.

Deprem enerjisinin tüketilmesinin istendiği bölgelerin (plastik mafsallar) kontrollü bir şekilde ve sünek olarak hasar görmesini sağlarken, yapının göçmesini önleyecek kritik elemanların (kolonlar, perdelerin kesme bölgeleri) daha güçlü tasarlanması prensibidir. "Güçlü Kolon-Zayıf Kiriş" ilkesi, plastik mafsalların kolonlar yerine kiriş uçlarında oluşmasını sağlayarak kat göçme mekanizmasını önlemeyi hedefler.

Özellikle betonarme yapılarda, elemanların ve birleşim bölgelerinin sünek davranış gösterebilmesi için donatı detaylandırması kritik öneme sahiptir. Plastik mafsal bölgelerinde yeterli enine donatı (etriye/çiroz) sıklaştırması, donatıların uygun şekilde kenetlenmesi ve bindirilmesi, kesme güvenliğinin sağlanması gibi detaylar yönetmeliklerde belirtilir ve deprem performansını doğrudan etkiler.

Deprem sırasında sadece taşıyıcı sistem değil, duvarlar, cephe elemanları, asma tavanlar, mekanik ve elektrik ekipmanlar gibi yapısal olmayan elemanlar da hasar görebilir. Bu hasarlar can kaybına (devrilme, düşme), yaralanmalara, ekonomik kayıplara ve yapının kullanımının aksamasına yol açabilir. Bu elemanların da deprem hareketlerine karşı uygun şekilde sabitlenmesi ve tasarlanması gerekir.

Tasarım ne kadar iyi olursa olsun, kullanılan malzemelerin kalitesi (beton dayanımı, çelik akma sınırı vb.) ve inşaatın projeye uygun, özenli bir şekilde yapılması deprem güvenliği için şarttır. Yapı denetim mekanizmalarının etkin bir şekilde işlemesi, tasarımın sahada doğru uygulanmasını sağlamak açısından kritiktir.

• Moment Aktaran Çerçeveler: Kolon-kiriş birleşimleri rijittir. Esnektirler, mimari avantaj sağlarlar ancak yüksek katlarda yer değiştirmeleri kontrol etmek zorlaşabilir. Süneklik, elemanlarda ve birleşimlerde plastik mafsal oluşumuyla sağlanır.
• Çaprazlı Çerçeveler: Çapraz elemanlar rijitliği ve dayanımı artırır. Merkezi çaprazlar basınçta burkulabilir, dışmerkez çaprazlar ise belirli bölümlerde (link kirişleri) kontrollü akma ile enerji tüketirler. Daha rijittirler ancak mimariyi kısıtlayabilirler.

• Perdeli Sistemler: Yanal yüklerin tamamı veya büyük çoğunluğu betonarme perde duvarlar tarafından taşınır. Çok rijittirler, yer değiştirmeleri etkili şekilde kontrol ederler. Yüksek binalarda yaygındır.
• Perde-Çerçeve Sistemleri (Dual Systems): Perde duvarlar ve moment aktaran çerçeveler birlikte çalışır. Perdeler rijitliği ve dayanımı sağlarken, çerçeveler ek dayanım ve süneklik katabilir ve düşey yükleri taşır. Dengeli bir çözüm sunarlar.

• Tüp Sistemler: Çok yüksek binalarda kullanılan, dış cephedeki taşıyıcı elemanların tüp gibi çalıştığı sistemlerdir.
• Yığma Yapılar: Tuğla, taş gibi malzemelerin harçla birleştirildiği sistemlerdir. Deprem davranışları genellikle gevrek ve zayıftır. Güçlendirilmedikçe veya özel tekniklerle (donatılı yığma gibi) inşa edilmedikçe depreme dayanımları düşüktür.

En basit statik yöntemdir. Dinamik etkiyi statik yanal kuvvetlere dönüştürür. Düzenli ve alçak yapılar için uygundur.

Yapının dinamik özelliklerini (modlar, periyotlar) dikkate alan doğrusal elastik bir dinamik analiz yöntemidir. ELF'den daha hassastır.

Belirli deprem ivme kayıtları kullanılarak yapının zaman içindeki tepkisini adım adım hesaplar. Doğrusal veya doğrusal olmayan (nonlineer) olabilir. En detaylı yöntemdir.

• Doğrusal THA: Elastik davranış varsayar.
• Doğrusal Olmayan THA: Malzeme ve geometri nonlineerliklerini, hasarı modeller. Gerçek davranışa en yakın sonucu verir.

Doğrusal olmayan statik bir yöntemdir. Yapıya artan yanal yükler uygulanarak kapasite eğrisi elde edilir. Yapının dayanımını, sünekliğini ve göçme mekanizmasını değerlendirmek için kullanılır.

Bilgi toplama, yerinde inceleme, malzeme testleri ve yapısal analiz (genellikle nonlineer yöntemler) adımlarını içerir. Yapının mevcut performansı belirlenir.

• Mantolama (Jacketing): Kolon/perdelerin betonarme veya çelik ile kesitinin büyütülmesi.
• FRP Sargılama: Kompozit malzemelerle elemanların sarılarak sünekliğinin/dayanımının artırılması.
• Perde Duvar Eklenmesi: Rijitliği ve dayanımı artırmak için yeni perdeler inşa edilmesi.
• Çapraz Eleman Eklenmesi: Çelik çaprazlarla rijitliğin artırılması.
• Temel Güçlendirmesi: Temellerin iyileştirilmesi.
• İleri Teknolojiler: Taban izolasyonu veya sönümleyici eklenmesi.

Türkiye'de yürürlükte olan güncel yönetmeliktir. Performansa dayalı tasarım, güncel tehlike haritası, yeni analiz yöntemleri, detaylı zemin ve yapısal sistem kuralları gibi birçok yenilik içerir.

Eurocode 8 (Avrupa), ASCE 7 (ABD), Japon, Yeni Zelanda, Kanada standartları gibi diğer önemli uluslararası yönetmelikler de bulunmaktadır.

Yapıyı temelinden ayırarak yer hareketinin üst yapıya geçişini azaltır. Yapının periyodunu uzatır ve sönüm ekler. Özellikle hastane, köprü gibi kritik yapılar için kullanılır.

Yapıya eklenerek deprem enerjisini ısıya dönüştürüp yutan cihazlardır (viskoz, sürtünmeli, metalik akma, TMD, TLD vb.). Yapısal yer değiştirmeleri ve hasarı azaltırlar.