Modern Yazılım Geliştirme Araçları ve Teknolojileri: Verimlilik ve Kalite

Git, Linus Torvalds tarafından Linux çekirdeğinin geliştirilmesi sırasında ortaya çıkan ihtiyaçlar doğrultusunda yaratılmış, dağıtık yapıda çalışan bir versiyon kontrol sistemidir. "Dağıtık" olması, her geliştiricinin kendi bilgisayarında projenin tam bir kopyasını (repository/depo) ve tüm geçmişini barındırması anlamına gelir. Bu, merkezi sistemlere (örn: SVN) göre daha hızlı çalışma, çevrimdışı çalışma imkanı ve daha esnek iş akışları sağlar.

Önemi:

• Değişiklik Takibi ve Geçmiş: Kimin, ne zaman, neyi değiştirdiğini görmeyi sağlar.
• Geri Alma: Hatalı değişiklikleri veya istenmeyen sürümleri kolayca geri almayı mümkün kılar.
• Dallanma (Branching) ve Birleştirme (Merging): Yeni özellikleri veya hata düzeltmelerini ana kod tabanını (genellikle main veya master dalı) etkilemeden ayrı dallarda geliştirmeyi ve iş bittiğinde bu değişiklikleri ana dala güvenli bir şekilde birleştirmeyi sağlar. Bu, paralel geliştirmeyi ve deneysel çalışmaları kolaylaştırır.
• İşbirliği: Birden fazla geliştiricinin aynı proje üzerinde eş zamanlı olarak çalışmasını, değişikliklerini paylaşmasını ve birleştirmesini organize eder. GitHub, GitLab, Bitbucket gibi platformlar Git depolarını barındırarak ve ek işbirliği araçları sunarak bu süreci daha da kolaylaştırır.
• Kod Güvenliği: Kodun merkezi olmayan kopyaları sayesinde veri kaybı riski azalır.

Git genellikle komut satırından kullanılır (ancak birçok grafiksel arayüz de mevcuttur):

• git init: Boş bir Git deposu oluşturur veya mevcut bir projeyi Git deposuna dönüştürür (proje kök dizininde çalıştırılır).
• git clone [url]: Uzak bir depoyu (örn: GitHub'daki bir proje) yerel bilgisayara kopyalar.
• git status: Çalışma dizinindeki ve hazırlık alanındaki (staging area) değişikliklerin durumunu gösterir (değiştirilen, eklenen, silinen dosyalar).
• git add [dosya_adı] veya git add .: Değiştirilen dosyaları bir sonraki commit için hazırlık alanına (staging area) ekler. . ile tüm değişiklikler eklenir.
• git commit -m "Açıklayıcı Mesaj": Hazırlık alanındaki değişiklikleri kalıcı olarak yerel depoya kaydeder. Her commit'in anlamlı bir mesajı olmalıdır.
• git log: Projenin commit geçmişini gösterir (commit ID'leri, yazarlar, tarihler, mesajlar).
• git branch: Mevcut dalları listeler. git branch [dal_adi] ile yeni bir dal oluşturur.
• git checkout [dal_adi] veya git switch [dal_adi] (yeni): Belirtilen dala geçiş yapar (çalışma dizinini o dalın durumuyla günceller). -b parametresi ile dalı oluşturup doğrudan geçiş yapabilir: git checkout -b yeni_ozellik.
• git merge [dal_adi]: Belirtilen daldaki değişiklikleri mevcut (aktif) dala birleştirir. Çakışmalar (conflict) olursa manuel olarak çözülmesi gerekir.
• git pull [uzak_depo] [dal_adi]: Uzak depodaki (örn: origin) belirtilen daldaki (örn: main) en son değişiklikleri çeker ve mevcut yerel dalla birleştirir (fetch + merge işlemini yapar).
• git push [uzak_depo] [dal_adi]: Yerel depodaki commit'leri uzak depoya gönderir.

# Yeni bir proje başlatma
mkdir benim_projem
cd benim_projem
git init
echo "# Benim Projem" > README.md
git add README.md
git commit -m "Initial commit: Proje ve README oluşturuldu"

# Değişiklik yapma
echo "print('Merhaba')" > app.py
git status # app.py untracked olarak görünür
git add app.py
git commit -m "Feat: Merhaba dünya scripti eklendi"

# Yeni özellik dalı oluşturma ve geçme
git checkout -b yeni-ozellik

# Yeni özellikte değişiklik yapma
echo "print('Gelişmiş Merhaba')" > app.py
git add app.py
git commit -m "Feat: Merhaba mesajı geliştirildi"

# Ana dala geri dönme
git checkout main # veya master

# Yeni özelliği ana dala birleştirme
git merge yeni-ozellik

# (Eğer uzak depo varsa) Değişiklikleri gönderme
# git remote add origin  # İlk seferde uzak depo eklenir
# git push -u origin main # İlk push'ta -u kullanılır
git push
                     

Projelerde dallanmayı (branching) organize etmek için farklı stratejiler kullanılır. Bu stratejiler, kodun kararlılığını korumaya, özellikleri izole etmeye ve yayın süreçlerini yönetmeye yardımcı olur.

• Gitflow: Popüler ve kapsamlı bir modeldir. Genellikle şu dalları kullanır:
  • master (veya main): Her zaman üretim ortamını yansıtan kararlı kod. Sadece yayınlardan (release) veya acil düzeltmelerden (hotfix) birleştirilir.
  • develop: En son geliştirilen özellikleri içeren entegrasyon dalı. Yeni özellikler tamamlandıkça buraya birleştirilir. Bir sonraki yayının temelini oluşturur.
  • feature/*: Yeni özellikler geliştirmek için develop dalından oluşturulan dallar. Tamamlandığında tekrar develop'a birleştirilir.
  • release/*: Yeni bir sürümü yayınlamaya hazırlamak için develop dalından oluşturulur. Burada sadece hata düzeltmeleri ve dokümantasyon güncellemeleri yapılır. Yayın hazır olduğunda hem master/main hem de develop ile birleştirilir.
  • hotfix/*: Üretimdeki (master/main) acil bir hatayı düzeltmek için doğrudan master/main dalından oluşturulur. Düzeltme yapıldıktan sonra hem master/main hem de develop ile birleştirilir.
  Gitflow, yapılandırılmış ve planlı yayın döngüleri olan projeler için uygundur, ancak bazen karmaşık olabilir.
• GitHub Flow / GitLab Flow: Daha basit modellerdir. Genellikle tek bir ana dal (main/master) bulunur. Yeni özellikler veya düzeltmeler bu ana daldan oluşturulan kısa ömürlü dallarda geliştirilir. Tamamlandığında, kod incelemesi (code review) ve testlerden sonra Pull Request (veya Merge Request) ile ana dala birleştirilir. CI/CD süreçleriyle iyi entegre olurlar.
• Trunk-Based Development: Geliştiricilerin doğrudan veya çok kısa ömürlü dallar üzerinden ana dala (trunk - genellikle main) sık sık küçük değişiklikler yaptığı bir modeldir. Genellikle güçlü CI/CD ve test otomasyonu gerektirir.

Seçilecek strateji, projenin büyüklüğüne, takım yapısına, yayın sıklığına ve CI/CD süreçlerine bağlıdır.

Farklı dallardaki değişiklikleri birleştirmek için iki temel Git komutu vardır:

• git merge [dal_adi]: Belirtilen daldaki (örn: feature) tüm commit'leri alır ve mevcut dala (örn: main) uygulayan yeni bir "birleştirme commit'i" (merge commit) oluşturur. Dallanma geçmişini korur, yani hangi commit'in hangi daldan geldiği bellidir. Geçmiş daha karmaşık görünebilir.
• git rebase [dal_adi]: Mevcut daldaki (örn: feature) commit'leri geçici olarak kenara alır, belirtilen daldaki (örn: main) en son commit'in üzerine geçer, sonra kenara aldığı commit'leri sırayla bu yeni temel üzerine yeniden uygular. Geçmişi daha temiz ve doğrusal hale getirir (sanki tüm işler tek bir dalda yapılmış gibi). Ancak, commit'lerin ID'leri değiştiği için, uzak depoya push edilmiş (paylaşılmış) dallarda rebase yapmak genellikle önerilmez, çünkü diğer geliştiricilerin geçmişiyle çakışmalara neden olabilir.

Genel olarak:

• Paylaşılmış dalları (main, develop) güncellemek için merge kullanmak daha güvenlidir.
• Kendi yerel özellik dallarınızı ana dalla senkronize etmek ve temiz bir geçmişle birleştirmeye hazırlamak için rebase kullanılabilir (ana dala birleştirmeden önce).

Hangi yöntemin kullanılacağı takımın tercihine ve iş akışına bağlıdır.

• Konteyner: Bir uygulamanın çalışması için gereken her şeyi (kod, runtime, sistem araçları, kütüphaneler, ayarlar) içeren hafif, taşınabilir bir pakettir. Konteynerler, üzerinde çalıştıkları ana makinenin (host) işletim sistemi çekirdeğini paylaşırlar, ancak kendi izole dosya sistemlerine, ağ arayüzlerine ve işlem alanlarına sahiptirler.
• Sanal Makine (Virtual Machine - VM): Tam bir işletim sistemini (kendi çekirdeği dahil) donanım üzerinde sanallaştırır. Her VM kendi işletim sistemini çalıştırdığı için konteynerlere göre daha fazla kaynak (disk alanı, bellek, CPU) tüketir ve başlatılması daha uzun sürer. Ancak daha güçlü bir izolasyon sağlarlar.

Konteynerler, VM'lere göre daha hafif, daha hızlı ve daha verimlidir. Aynı donanım üzerinde çok daha fazla sayıda konteyner çalıştırılabilir.

• Tutarlılık: "Benim makinemde çalışıyordu" sorununu çözer. Konteynerler, geliştirme, test ve üretim ortamlarında aynı şekilde çalışır.
• Taşınabilirlik: Docker konteynerleri Docker kurulu olan her yerde (Windows, macOS, Linux, bulut) çalıştırılabilir.
• Hızlı Dağıtım ve Ölçekleme: Konteynerler saniyeler içinde başlatılabilir, bu da uygulamaları hızla dağıtmayı ve trafik arttığında kolayca ölçeklemeyi sağlar.
• İzolasyon: Konteynerler birbirlerinden ve ana makineden izole çalışır. Bir konteynerdeki sorun diğerlerini etkilemez.
• Kaynak Verimliliği: VM'lere göre çok daha az kaynak tüketirler.
• Mikroservis Mimarisi Desteği: Mikroservisleri ayrı konteynerlerde paketlemek ve yönetmek için idealdir.
• Geliştirici Verimliliği: Geliştirme ortamlarını hızla kurmayı ve paylaşmayı kolaylaştırır.

• Image (İmaj): Bir konteyner oluşturmak için kullanılan salt okunur bir şablondur. İşletim sistemi, kütüphaneler, uygulama kodu gibi katmanlardan oluşur. Docker Hub gibi kayıt defterlerinden (registry) indirilebilir veya Dockerfile ile oluşturulabilir.
• Container (Konteyner): Bir imajın çalıştırılabilir bir örneğidir (instance).
• Dockerfile: Bir Docker imajının nasıl oluşturulacağını adım adım tanımlayan metin tabanlı bir betiktir.
• Docker Hub / Registry: Docker imajlarının saklandığı ve paylaşıldığı merkezi veya özel depolardır.
• Volume (Birim): Konteyner verilerini kalıcı olarak saklamak veya konteyner ile ana makine arasında dosya paylaşmak için kullanılır. Konteyner silinse bile volume'daki veriler kaybolmaz.
• Network: Konteynerlerin birbirleriyle ve dış dünya ile nasıl iletişim kuracağını tanımlar.

Temel Komutlar:

• docker pull [imaj_adi]:[etiket]: Kayıt defterinden bir imaj indirir (örn: docker pull ubuntu:latest).
• docker images: Yereldeki imajları listeler.
• docker build -t [imaj_adi]:[etiket] .: Mevcut dizindeki Dockerfile'ı kullanarak bir imaj oluşturur (-t ile etiketler).
• docker run [seçenekler] [imaj_adi] [komut]: Bir imajdan yeni bir konteyner başlatır. Yaygın seçenekler:
  • -d: Arka planda (detached mode) çalıştırır.
  • -p [host_port]:[konteyner_port]: Port yönlendirme yapar.
  • --name [konteyner_adi]: Konteynere isim verir.
  • -v [host_yolu]:[konteyner_yolu] veya [volume_adi]:[konteyner_yolu]: Volume bağlar.
  • -it: İnteraktif bir terminal oturumu başlatır (docker run -it ubuntu bash gibi).
• docker ps: Çalışan konteynerleri listeler (-a ile durmuş olanları da gösterir).
• docker stop [konteyner_id_veya_adi]: Çalışan bir konteyneri durdurur.
• docker start [konteyner_id_veya_adi]: Durmuş bir konteyneri başlatır.
• docker rm [konteyner_id_veya_adi]: Durmuş bir konteyneri siler (-f ile çalışan konteyneri zorla siler).
• docker rmi [imaj_id_veya_adi]: Bir imajı siler (bu imajı kullanan konteyner olmamalı).
• docker logs [konteyner_id_veya_adi]: Bir konteynerin loglarını gösterir (-f ile takip eder).
• docker exec -it [konteyner_id_veya_adi] [komut]: Çalışan bir konteyner içinde komut çalıştırır (örn: docker exec -it my_container bash).

Bir Node.js uygulamasını konteynerleştiren basit bir Dockerfile:

# Temel imajı belirt (Node.js'in belirli bir sürümü)
FROM node:18-alpine

# Uygulama kodları için konteyner içinde bir çalışma dizini oluştur
WORKDIR /usr/src/app

# Bağımlılıkları yüklemek için package.json ve package-lock.json dosyalarını kopyala
# (Bu katmanı ayrı tutmak, kod değişmediği sürece bağımlılıkların tekrar yüklenmesini önler)
COPY package*.json ./
RUN npm install
# Eğer üretim ortamıysa sadece üretim bağımlılıklarını yükle:
# RUN npm ci --only=production

# Uygulama kodunu çalışma dizinine kopyala
COPY . .

# Uygulamanın hangi port üzerinden çalışacağını belirt (bilgilendirme amaçlı)
EXPOSE 3000

# Konteyner başlatıldığında çalıştırılacak komut
CMD [ "node", "server.js" ]
                      

Bu Dockerfile kullanılarak docker build -t benim-node-appim . komutuyla imaj oluşturulabilir.

Uygulamalar genellikle birden fazla servisten (web sunucusu, veritabanı, önbellek vb.) oluşur ve bu servisler farklı konteynerlerde çalışır. Docker Compose, bu tür çoklu konteyner uygulamalarını tek bir YAML dosyası (docker-compose.yml) ile tanımlamayı, yapılandırmayı ve yönetmeyi sağlayan bir araçtır.

Basit bir docker-compose.yml örneği (web uygulaması ve veritabanı):

version: '3.8' # Compose dosya formatı sürümü

services:
  webapp: # Servis adı (konteyner adı gibi)
    build: . # Mevcut dizindeki Dockerfile'ı kullanarak build et
    ports:
      - "8080:3000" # Host'un 8080 portunu konteynerin 3000 portuna yönlendir
    volumes:
      - .:/usr/src/app # Kod değişikliklerini anında yansıtmak için (geliştirme)
      - /usr/src/app/node_modules # node_modules'ı volume'da tutma (performans)
    environment: # Ortam değişkenleri
      - DATABASE_URL=postgres://user:password@db:5432/mydb
    depends_on: # Başlamadan önce db servisinin hazır olmasını bekle (tam hazır olmayabilir)
      - db

  db: # Veritabanı servisi
    image: postgres:14-alpine # Hazır PostgreSQL imajını kullan
    restart: always # Konteyner durursa otomatik yeniden başlat
    environment:
      POSTGRES_USER: user
      POSTGRES_PASSWORD: password
      POSTGRES_DB: mydb
    volumes:
      - postgres_data:/var/lib/postgresql/data # Veritabanı verilerini kalıcı tutmak için named volume

volumes: # Named volume tanımı
  postgres_data:

                    

Bu dosya ile uygulamayı başlatmak için docker-compose up -d, durdurmak için docker-compose down komutları kullanılır. Docker Compose, geliştirme ve test ortamlarını kurmayı ve yönetmeyi çok kolaylaştırır.

• Ölçeklenebilirlik (Scalability): İhtiyaç arttığında kaynakları (CPU, RAM, depolama) kolayca artırma (scale up/out) veya azaldığında düşürme (scale down/in) imkanı.
• Esneklik (Elasticity): Kaynakları talebe göre otomatik olarak ayarlayabilme.
• Maliyet Verimliliği: Başlangıç yatırım maliyeti (CapEx) yerine operasyonel maliyet (OpEx) modeli. Sadece kullanılan kaynaklar için ödeme yapılır.
• Hız ve Çeviklik: Yeni sunucuları veya servisleri dakikalar içinde devreye alma imkanı.
• Küresel Erişim: Uygulamaları dünyanın farklı coğrafi bölgelerindeki veri merkezlerinde barındırarak kullanıcılara daha yakın ve daha hızlı hizmet sunma.
• Güvenilirlik ve Dayanıklılık: Bulut sağlayıcıları genellikle yüksek erişilebilirlik (high availability) ve felaket kurtarma (disaster recovery) çözümleri sunar.
• Yönetilen Servisler: Veritabanı yönetimi, yedekleme, güvenlik gibi karmaşık görevleri bulut sağlayıcısına devretme imkanı.

Pazarın liderleri genellikle "Büyük Üçlü" olarak anılır:

• Amazon Web Services (AWS): En eski ve pazar payı en yüksek olan sağlayıcıdır. Çok geniş bir hizmet yelpazesi sunar.
• Microsoft Azure: Microsoft'un bulut platformudur. Özellikle Windows ekosistemi ve kurumsal çözümlerle güçlü entegrasyon sunar, ancak platform bağımsızdır.
• Google Cloud Platform (GCP): Google'ın bulut platformudur. Özellikle veri analizi, makine öğrenmesi ve konteyner (Kubernetes) teknolojilerinde güçlüdür.

Bunların dışında IBM Cloud, Oracle Cloud, Alibaba Cloud gibi başka büyük oyuncular da bulunmaktadır.

Bulut platformları yüzlerce farklı servis sunsa da, temel kategoriler şunlardır:

• Compute (İşlem Gücü): Sanal makineler (VMs - AWS EC2, Azure VMs, GCP Compute Engine), konteyner orkestrasyonu (Kubernetes - AWS EKS, Azure AKS, GCP GKE), sunucusuz (serverless) işlem (AWS Lambda, Azure Functions, GCP Cloud Functions) gibi işlem gücü sağlayan servisler.
• Storage (Depolama):
  • Nesne Depolama (Object Storage): Ölçeklenebilir, dayanıklı, genellikle statik dosyalar (resim, video, yedekler) için (AWS S3, Azure Blob Storage, GCP Cloud Storage).
  • Blok Depolama (Block Storage): Sanal makinelere takılan diskler (AWS EBS, Azure Managed Disks, GCP Persistent Disks).
  • Dosya Depolama (File Storage): Ağ üzerinden erişilebilen paylaşımlı dosya sistemleri (AWS EFS, Azure Files, GCP Filestore).
• Database (Veritabanı):
  • İlişkisel Veritabanı Servisleri (Relational - Managed): PostgreSQL, MySQL, SQL Server gibi veritabanlarını yönetilen şekilde sunar (AWS RDS, Azure SQL Database, GCP Cloud SQL).
  • NoSQL Veritabanı Servisleri: Anahtar-değer, belge, sütun ailesi, graf gibi farklı NoSQL modellerini yönetilen şekilde sunar (AWS DynamoDB, Azure Cosmos DB, GCP Firestore/Bigtable).
  • Bellek İçi Önbellek (In-Memory Cache): Redis, Memcached gibi servisler (AWS ElastiCache, Azure Cache for Redis, GCP Memorystore).
• Networking (Ağ): Sanal özel ağlar (VPC/VNet), yük dengeleyiciler (Load Balancers), DNS yönetimi (Route 53, Azure DNS, Cloud DNS), içerik dağıtım ağları (CDN - CloudFront, Azure CDN, Cloud CDN) gibi ağ altyapısı servisleri.
• Diğerleri: Güvenlik, kimlik yönetimi, makine öğrenmesi, yapay zeka, IoT, geliştirici araçları, izleme ve loglama gibi birçok farklı alanda servisler bulunur.

Bulut bilişim, modern uygulamaların geliştirilmesi, dağıtılması ve yönetilmesi için temel bir altyapı haline gelmiştir.

Seçim, uygulamanın veri yapısına, sorgu ihtiyaçlarına, ölçeklenebilirlik gereksinimlerine ve tutarlılık beklentilerine bağlıdır. Bazen hibrit yaklaşımlar (Polyglot Persistence) da kullanılır.

PostgreSQL (genellikle "Postgres" olarak kısaltılır), güçlü, açık kaynaklı, nesne-ilişkisel bir veritabanı yönetim sistemidir (ORDBMS). Uzun yıllara dayanan geliştirme geçmişi, standartlara uyumu, geniş özellik seti ve güvenilirliği ile bilinir.

Neden PostgreSQL?

• Açık Kaynak ve Ücretsiz: Lisans maliyeti yoktur.
• Genişletilebilirlik: Özel veri tipleri, fonksiyonlar, operatörler tanımlamaya izin verir. PostGIS gibi eklentilerle coğrafi veri desteği gibi yetenekler kazanır.
• Standartlara Uyum: SQL standartlarına yüksek düzeyde uyumludur.
• ACID Uyumluluğu: Güçlü veri bütünlüğü ve işlem (transaction) yönetimi sağlar.
• Gelişmiş Özellikler: JSON/JSONB desteği, tam metin arama, pencere fonksiyonları (window functions), CTE (Common Table Expressions), materyalize görünümler (materialized views) gibi birçok gelişmiş özellik sunar.
• Ölçeklenebilirlik ve Performans: Yüksek trafikli uygulamalar için replikasyon, bağlantı havuzlama (connection pooling) gibi özelliklerle iyi performans ve ölçeklenebilirlik sunar.
• Aktif Topluluk: Geniş ve aktif bir topluluğu vardır.

Web uygulamaları, veri ambarları, coğrafi bilgi sistemleri (GIS) ve genel amaçlı birçok uygulama için popüler ve güçlü bir seçenektir.

• İndeksleme (Indexing): Veritabanı tablolarındaki verilere erişimi hızlandırmak için kullanılan özel veri yapılarıdır. Bir kitaptaki dizin gibi çalışır. Belirli sütunlar (genellikle WHERE, JOIN, ORDER BY koşullarında sıkça kullanılanlar) üzerine indeks oluşturmak, tam tablo taraması (full table scan) yerine indeks üzerinden ilgili satırlara daha hızlı ulaşmayı sağlar.
  • Yaygın indeks türleri: B-Tree (varsayılan, çoğu sorgu için iyi), Hash, GiST, GIN (PostgreSQL'de özel tipler için).
  • İndeksler sorguları hızlandırırken, yazma (INSERT, UPDATE, DELETE) işlemlerini yavaşlatabilir (çünkü indeksin de güncellenmesi gerekir) ve diskte ek yer kaplarlar. Doğru sütunlara doğru tipte indeks oluşturmak önemlidir.
• Sorgu Optimizasyonu: Veritabanından veri çekmek için yazılan sorguların (SQL) en verimli şekilde çalışmasını sağlama sürecidir.
  • Veritabanı motoru, bir sorguyu çalıştırmadan önce onu analiz eder ve en iyi yürütme planını (query execution plan) oluşturmaya çalışır.
  • EXPLAIN (veya EXPLAIN ANALYZE - PostgreSQL) komutu, veritabanının bir sorguyu nasıl çalıştıracağını veya çalıştırdığını gösterir. Bu planı inceleyerek yavaş çalışan adımlar (örn: full table scan, yavaş join'ler) tespit edilebilir.
  • Optimizasyon teknikleri: Gerekli indeksleri oluşturmak, sorguları yeniden yazmak (daha basit hale getirmek, gereksiz JOIN'lerden kaçınmak), sadece ihtiyaç duyulan sütunları seçmek (SELECT * yerine), veritabanı istatistiklerini güncellemek gibi adımları içerebilir.

Veritabanı performansı, uygulamanın genel performansı için kritik olduğundan indeksleme ve sorgu optimizasyonu önemli konulardır.

REST (Representational State Transfer), web servisleri oluşturmak için kullanılan bir mimari stildir. REST prensiplerine uygun olarak tasarlanmış API'lere RESTful API denir. Temel amacı, istemci ve sunucu arasındaki etkileşimi basit, standartlaşmış ve ölçeklenebilir hale getirmektir.

Temel Prensipleri (Kısıtlamaları):

• İstemci-Sunucu Mimarisi (Client-Server): İstemci (arayüzden sorumlu) ve sunucu (veri ve mantıktan sorumlu) birbirinden ayrıdır. Bu ayrım, her ikisinin de bağımsız olarak geliştirilmesini sağlar.
• Durumsuzluk (Statelessness): Sunucu, istemciden gelen her isteği önceki isteklerden bağımsız olarak anlar ve işler. İstekler arasında istemci durumu (session) sunucuda saklanmaz. Gerekli tüm bilgiler isteğin kendisinde bulunur. Bu, ölçeklenebilirliği ve güvenilirliği artırır.
• Önbelleklenebilirlik (Cacheability): Yanıtlar, istemci veya aradaki vekil sunucular tarafından önbelleğe alınabilir olarak işaretlenmelidir. Bu, performansı artırır ve sunucu yükünü azaltır.
• Katmanlı Sistem (Layered System): İstemci, doğrudan bağlandığı sunucunun ötesindeki katmanları (yük dengeleyici, proxy, gateway vb.) bilmek zorunda değildir. Mimari katmanlar halinde geliştirilebilir.
• Tek Tip Arayüz (Uniform Interface): İstemci ve sunucu arasındaki etkileşimi basitleştiren ve standartlaştıran kısıtlamalar kümesidir:
  • Kaynakların Tanımlanması (Identification of resources): Sistemdeki her kaynak (örn: kullanıcı, ürün, sipariş) benzersiz bir URI (Uniform Resource Identifier - genellikle URL) ile tanımlanır (örn: /kullanicilar/123).
  • Temsiller Aracılığıyla Kaynakların Manipülasyonu (Manipulation of resources through representations): İstemci, bir kaynağın durumunu değiştirmek istediğinde, kaynağın bir temsilini (genellikle JSON veya XML formatında) sunucuya gönderir. Sunucu da yanıt olarak kaynağın güncel temsilini dönebilir.
  • Kendini Tanımlayan Mesajlar (Self-descriptive messages): Her istek ve yanıt, nasıl işleneceğini anlamak için yeterli bilgiyi içermelidir (örn: HTTP metodu, başlıklar - Content-Type, Accept, yanıt durum kodları).
  • HATEOAS (Hypermedia as the Engine of Application State): Yanıtlar, istemcinin bir sonraki olası adımları keşfetmesi için ilgili kaynaklara bağlantılar (linkler) içermelidir. Bu, API'nin kendini keşfedilebilir olmasını sağlar (genellikle en az uygulanan kısıtlamadır).
• İsteğe Bağlı Kod (Code on Demand - İsteğe Bağlı): Sunucu, istemcinin işlevselliğini geçici olarak genişletmek için çalıştırılabilir kod (örn: JavaScript) gönderebilir. Bu kısıtlama isteğe bağlıdır.

RESTful API'ler genellikle HTTP protokolü üzerinde çalışır ve standart HTTP metotlarını (GET, POST, PUT, PATCH, DELETE) kaynaklar üzerinde işlem yapmak için kullanır.

• Kaynak Odaklı URI'lar Kullanın: URI'lar fiiller yerine isimleri (genellikle çoğul) temsil etmelidir (örn: /urunler, /siparisler/5 yerine /getUrunler, /deleteSiparis?id=5 değil).
• Doğru HTTP Metotlarını Kullanın:
  • GET: Kaynakları okumak için (güvenli ve idempotent).
  • POST: Yeni bir kaynak oluşturmak için (idempotent değil).
  • PUT: Mevcut bir kaynağı tamamen güncellemek veya belirtilen URI'da oluşturmak için (idempotent).
  • PATCH: Mevcut bir kaynağı kısmen güncellemek için (idempotent olmayabilir).
  • DELETE: Bir kaynağı silmek için (idempotent).
• JSON Kullanın: Veri alışverişi için genellikle JSON formatı tercih edilir (Content-Type: application/json, Accept: application/json başlıkları önemlidir).
• Uygun HTTP Durum Kodlarını Kullanın: İsteğin sonucunu belirtmek için standart HTTP durum kodlarını (200 OK, 201 Created, 204 No Content, 400 Bad Request, 401 Unauthorized, 403 Forbidden, 404 Not Found, 500 Internal Server Error vb.) doğru şekilde kullanın.
• Hata Yönetimi: Hata durumlarında anlaşılır ve tutarlı hata mesajları içeren yanıtlar (genellikle JSON formatında) döndürün.
• Versiyonlama: API'de kırıcı değişiklikler (breaking changes) yapıldığında, eski istemcilerin çalışmaya devam edebilmesi için versiyonlama stratejisi kullanın (örn: URL'de /v1/urunler, HTTP başlığında Accept: application/vnd.myapi.v1+json).
• Filtreleme, Sıralama, Sayfalama: Büyük veri setlerini yönetmek için istemcilerin sonuçları filtrelemesine (?status=aktif), sıralamasına (?sort=-tarih) ve sayfalamasına (?page=2&limit=20) olanak tanıyan parametreler sunun.
• Güvenlik: Kimlik doğrulama (Authentication - örn: API Key, OAuth 2.0, JWT) ve yetkilendirme (Authorization) mekanizmalarını uygulayın. HTTPS kullanın.
• Dokümantasyon: API'nin nasıl kullanılacağını açıklayan açık ve güncel bir dokümantasyon sağlayın. Swagger/OpenAPI standartları bunun için yaygın olarak kullanılır ve otomatik olarak interaktif dokümantasyon ve istemci kodu oluşturmayı sağlar.

GraphQL, Facebook tarafından geliştirilen ve API'ler için bir sorgulama dili ve çalışma zamanıdır. REST'e bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır ve istemcilerin ihtiyaç duydukları veriyi tam olarak, tek bir istekte almalarını sağlamayı hedefler.

Temel Farklar ve Avantajları:

• İstemci Odaklı Veri Talep Etme: REST'te genellikle birden fazla endpoint'e istek yapmak veya sunucunun tanımladığı sabit veri yapılarını almak gerekirken, GraphQL'de istemci tek bir endpoint'e bağlanır ve ihtiyaç duyduğu alanları (nested yapılar dahil) bir sorgu ile tam olarak belirtir.
• Over-fetching ve Under-fetching Sorunlarını Çözme: REST'te bazen ihtiyaç duyulandan fazla veri (over-fetching) veya eksik veri (under-fetching - ek istekler gerekir) alınabilir. GraphQL, istemcinin sadece istediği veriyi almasını sağlayarak bu sorunları çözer.
• Tek Endpoint: Genellikle tüm veri işlemleri (okuma - query, yazma/güncelleme - mutation, gerçek zamanlı - subscription) tek bir URL endpoint'i üzerinden yapılır.
• Güçlü Tip Sistemi: GraphQL şeması, API'nin veri yapısını ve yeteneklerini güçlü bir tip sistemiyle tanımlar. Bu, API'nin kendini belgelemesini sağlar ve istemci/sunucu tarafında doğrulamayı kolaylaştırır.

# Örnek GraphQL Sorgusu (İstemci Tarafı)
query KullaniciVeGonderileriGetir($userId: ID!) {
  kullanici(id: $userId) { # Kullanıcı nesnesini al
    id
    ad
    email
    gonderiler(limit: 5) { # Kullanıcının gönderilerini al (ilişkili veri)
      baslik
      icerik
      yorumlar { # Gönderinin yorumlarını al (iç içe)
        yazan
        metin
      }
    }
  }
}

# Örnek Değişkenler (İstemci Tarafı)
# { "userId": "123" }
                    

GraphQL, özellikle karmaşık veri ilişkilerine sahip uygulamalar, mobil istemciler (ağ kullanımını optimize etmek için) ve farklı istemcilerin farklı veri ihtiyaçları olduğu durumlar için güçlü bir alternatiftir. Ancak REST'e göre sunucu tarafında implementasyonu daha karmaşık olabilir ve önbellekleme gibi konularda farklı yaklaşımlar gerektirir.

Otomatik testler genellikle farklı seviyelerde uygulanır (Test Piramidi konsepti):

1. Birim Testleri (Unit Tests): Piramidin en altındadır ve en fazla sayıda olmalıdır. Yazılımın en küçük izole edilebilir birimlerini (genellikle tek bir fonksiyon, metot veya sınıf) test eder. Harici bağımlılıklar (veritabanı, ağ, dosya sistemi) sahte (mock/stub) nesnelerle değiştirilir. Çok hızlı çalışırlar ve geliştiricilere anında geri bildirim sağlarlar. Kodun mantıksal doğruluğunu kontrol ederler.
2. Entegrasyon Testleri (Integration Tests): Piramidin ortasındadır. Farklı birimlerin veya modüllerin birlikte nasıl çalıştığını test eder. Örneğin, bir servisin veritabanıyla doğru şekilde etkileşim kurup kurmadığını veya farklı API endpoint'lerinin birlikte çalışıp çalışmadığını kontrol edebilir. Genellikle birim testlerinden daha yavaş çalışırlar ve daha karmaşık kurulum gerektirebilirler (örn: test veritabanı).
3. Uçtan Uca Testler (End-to-End / E2E Tests): Piramidin en üstündedir ve en az sayıda olmalıdır. Tüm uygulamanın baştan sona, gerçek kullanıcı senaryolarını taklit ederek çalışıp çalışmadığını test eder. Kullanıcı arayüzü (UI) etkileşimlerini (tıklama, form doldurma vb.), API çağrılarını ve veritabanı etkileşimlerini içerebilir. En yavaş çalışan ve en kırılgan (flaky) test türüdür, ancak sistemin bir bütün olarak beklendiği gibi çalıştığına dair en yüksek güvenceyi verir.

Bunların dışında API testleri, performans testleri, güvenlik testleri, kullanılabilirlik testleri gibi başka test türleri de bulunur.

Her programlama dili ve platformu için çeşitli test framework'leri ve araçları mevcuttur:

• JavaScript:
  • Unit/Integration: Jest, Mocha, Jasmine, Vitest
  • E2E: Cypress, Playwright, Selenium WebDriver
  • Mocking: Jest Mocks, Sinon.JS
• Python:
  • Unit/Integration: unittest (standart kütüphane), pytest (çok popüler), nose2
  • E2E: Selenium WebDriver, Playwright, Robot Framework
  • Mocking: unittest.mock (standart kütüphane)
• C#:
  • Unit/Integration: xUnit.net, NUnit, MSTest
  • E2E: Selenium WebDriver, Playwright
  • Mocking: Moq, NSubstitute
• Java:
  • Unit/Integration: JUnit, TestNG
  • E2E: Selenium WebDriver, Playwright
  • Mocking: Mockito, EasyMock

Doğru framework seçimi, dil, proje türü ve takımın tercihlerine bağlıdır. Test otomasyonu, yazılım kalitesini sürekli olarak sağlamak ve geliştirme hızını artırmak için kritik bir yatırımdır.

• Sürekli Entegrasyon (Continuous Integration - CI): Geliştiricilerin kod değişikliklerini sık sık (genellikle günde birden çok kez) merkezi bir depoya (örn: Git) birleştirmesi pratiğidir. Her birleştirmeden sonra otomatik olarak derleme (build) ve test (unit, integration) süreçleri tetiklenir.
  • Amacı: Entegrasyon sorunlarını erken tespit etmek, hataları hızlıca bulmak ve düzeltmek, kod kalitesini sürekli kontrol altında tutmak.
• Sürekli Teslimat (Continuous Delivery - CD): CI'ın bir uzantısıdır. Otomatik derleme ve test süreçlerinden başarıyla geçen kod değişikliklerinin, manuel bir onay ile üretim ortamına benzer bir test (staging) veya doğrudan üretim ortamına dağıtıma hazır hale getirilmesi pratiğidir.
• Sürekli Dağıtım (Continuous Deployment - CD): Sürekli Teslimat'ın bir sonraki adımıdır. Otomatik derleme ve test süreçlerinden başarıyla geçen her kod değişikliğinin, herhangi bir manuel müdahale olmadan otomatik olarak doğrudan üretim ortamına dağıtılmasıdır.

Neden Önemlidir?

• Daha Hızlı Geri Bildirim: Hatalar geliştirme döngüsünün erken aşamalarında tespit edilir.
• Risk Azaltma: Küçük değişikliklerin sık sık entegre edilmesi ve test edilmesi, büyük ve riskli dağıtımların önüne geçer.
• Artan Verimlilik: Manuel derleme, test ve dağıtım süreçlerini otomatikleştirerek geliştiricilerin kod yazmaya odaklanmasını sağlar.
• Daha Hızlı Yayın Döngüleri: Yeni özellikler ve düzeltmeler kullanıcılara daha hızlı ulaştırılır.
• Daha Güvenilir Dağıtımlar: Otomatikleştirilmiş ve tekrarlanabilir süreçler manuel hataları azaltır.

Bir CI/CD pipeline (iş akışı), kod değişikliğinin depoya gönderilmesinden dağıtıma kadar olan adımları otomatikleştiren bir süreçtir. Temel adımlar genellikle şunlardır:

1. Kaynak Kodu Alma (Checkout/Clone): Kod değişikliği Git deposuna push edildiğinde pipeline tetiklenir ve en son kod CI/CD sunucusuna çekilir.
2. Derleme (Build): Kaynak kod derlenir, bağımlılıklar yüklenir ve çalıştırılabilir bir uygulama paketi (örn: JAR, DLL, Docker imajı) oluşturulur.
3. Test Etme (Test): Otomatik testler (önce unit, sonra integration testleri) çalıştırılır. Herhangi bir test başarısız olursa pipeline durdurulur ve geliştiriciye bildirim gönderilir.
4. Dağıtıma Hazırlama (Package/Release - CDelivery için): Testlerden geçen uygulama paketi, dağıtıma hazır bir "artifact" (ürün) olarak saklanır.
5. Dağıtım (Deploy - CDelivery/CDeployment için): Onaylanan (CDelivery) veya otomatik olarak (CDeployment) artifact, hedef ortama (test, staging, üretim) dağıtılır.
6. (İsteğe Bağlı) Dağıtım Sonrası Testler: Uygulamanın hedef ortamda doğru çalıştığını doğrulamak için ek testler (smoke tests, E2E tests) çalıştırılabilir.

Popüler CI/CD Araçları:

• Jenkins: Açık kaynaklı, çok popüler ve esnek, eklentilerle genişletilebilen bir otomasyon sunucusu.
• GitLab CI/CD: GitLab platformu ile entegre, YAML tabanlı yapılandırma sunan güçlü bir CI/CD çözümü.
• GitHub Actions: GitHub platformu ile entegre, olay tabanlı iş akışları oluşturmayı sağlayan popüler bir CI/CD hizmeti.
• Azure DevOps Pipelines: Microsoft Azure platformu ile entegre kapsamlı CI/CD hizmeti.
• CircleCI, Travis CI, Bamboo: Diğer popüler bulut tabanlı veya kendi kendine barındırılan CI/CD araçları.

CI/CD, modern yazılım geliştirme ekiplerinin daha hızlı, daha güvenilir ve daha verimli çalışmasını sağlayan temel bir DevOps pratiğidir.